Groningen schudt – de Achterhoek beweegt
Fossielen zitten in ons DNA, al vanaf het turf. Daar moeten we van af.
Jaarcongres Gelders Energieakkoord 2018 in de Groene Hoofdstad van Europa – Nijmegen
Begin februari kwamen deelnemers van het Gelders Energieakkoord en andere belangstellenden bij elkaar om over de toekomstplannen rond de energietransitie in Gelderland te praten. En over onderwerpen die ermee samenhangen.
Beginnen we met een plaatje. Om de Achterhoek energieneutraal te krijgen, zouden 26.000 voetbalvelden vol met zonnepanelen nodig zijn. Gelukkig zijn er alternatieven 🙂
En om het beeld wat completer te maken, een uittreksel uit het onderzoek van Drift. Kanttekening: zij moesten werken met gegevens uit 2015, actuelere data waren vanuit de gemeentes niet beschikbaar. Hoe stuur je op iets waar je geen zicht op hebt?
In onderstaande tabel geven we aan, welk Achterhoekse gemeente op welk terrein beter scoort dan de anderen. Er is dus ruimte om van elkaar te leren.
In dit artikel nemen we je verder langs vier verhalen mee in gedachtes en wegen voor feitelijk stappen zetten. Ga je mee?
Asje van Dijk is naast burgemeester van Barneveld ook voorzitter van het Gelders Energieakkoord. Hij opende het congres en zette daarmee de toon voor de discussie: Wanneer we het met elkaar over energietransitie hebben, denken we vaak in kleine stappen: isolatie van huizen, plaatsen van zonnepanelen. Denken we groot, praten we ook nog eens over windmolens en dat we weg moeten van gas.
Doel van Gelderland is om tot 2023
20%energie te besparen en
16% groene energie op te wekken.
Benaderen we de kwestie van de andere kant – ecosystemen en hoe ze veranderen – wordt gauw duidelijk dat we veel meer behoefte hebben aan disruptieve ontwikkelingen (zo als de brief van Wiebes eind januari). Om het met cijfers te zeggen: er liggen nu ca. 12 miljoen zonnepanelen in Nederland, goed voor 2,2% van energiebehoefte. In totaal wekt Nederland 6% van de benodigde energie duurzaam op. (In de rest van Europa is dat gemiddeld 17%!). Nederland is het sukkeltje van de klas, eerlaatste in de rij, nog net voor Luxemburg, maar waarschijnlijk binnenkort ook door hen ingehaald. Dus!
Wanneer er wordt gezegd, dat in Gelderland 14 wijken van het gas af moeten in de komende tijd hebben veel mensen geen beeld erbij, wat de consequenties hiervan zijn. 8000 woningen worden klimaatneutraal. Ontstaat de vraag: Hoeveel dus niet? Jan Rotmans beantwoordt die later tijdens het congres: 7,5 miljoen in Nederland NIET!
En wat is de impact daarvan op natuur, de sociale samenhang en de economie? Ja, in deze noemen we economie bewust als laatste! Economie is niet relevant (niet de huidige modellen, althans) als er geen aarde, geen klimaat meer is om in te kunnen leven.
Hoe zit dat voor bedrijven? Zij hebben de verplichting om duurzaamheidsinvesteringen te plegen, die zij binnen 5 jaar terug kunnen verdienen. Binnen Gelderland is het gemeente-afhankelijk of hierop wordt gehandhaafd. Toezichthouders van de provincie hebben niet door alle gemeentes hiervoor mandaat gekregen.
Weer wordt er (vooral?) over gepraat dat de verandering meetbaar en afrekenbaar moet worden. In een boekhoudcultuur begrijpelijk. Alleen, een verhaal wat de ziel van de mensen raakt – als je verandertheorieën mag geloven – een verhaal, om helder te maken wat de sociaal impact van keuzes is (zowel van het doen als ook van het niet-doen) kan veel meer zoden aan de dijk zetten. Interessante materie! Hoe ga jij hiermee om?
Het krachtenveld
Bij het benoemen van thema’s voor het congres wordt opmerkelijk veel aandacht aan de rol van de overheid, de ambtenaar en de verkiezingen en het here-after besteed.
Het akkoord kent heel wat meer deelnemers: bedrijven, organisaties, andere stakeholders. De insteek van de dag lijkt dit in eerste instantie nauwelijks te respecteren, tenminste niet anders dan in termen… u levert input en wij – de ambtenaren (en politici) doen dit dunnetjes over, besluiten dan, en leggen op. Gelukkig, zou ik maar zeggen, verandert door de discussie in middag en de avond de toonzetting. Ook Ingrid Thijssen, CEO van Alliander, is hier ongenuanceerd duidelijk over. Handelen boven herkauwen.
Wat terug bleef komen: de resultaten komen op papier en zullen na de verkiezingen input zijn in de coalitiegesprekken. Energietransitie als politiek spelbal? Maanden verknoeien zonder actie, alsof we alle tijd hebben? Als of er een tweede aarde ergens in een achterkamer als reserve ligt.
Blijkbaar is bij al het gepraat de urgentie nog steeds niet ingedaald.
En waar blijft in deze benadering de participatie? Samen doen is geen jojo-spel – eens wel – eens niet – eens wel -eens niet… Jan Rotmans zei in zijn verhaal haarfijn: de gemeentelijke verkiezingen zijn in transitietermen alleen maar wat ruis op de lijn. Het is vooral een mentale transitie! Getrokken door de koplopers, de voorlopers. Échte leiders.
Is dat genoeg? En waar staan we nu?
Derk Loorbach van Drift for transition heeft een helder verhaal. Hier even toegespitst op onze regio.
In de tabel boven zien we duidelijk verschillen in de Achterhoek. Gemeentes met windmolens lopen voor op productie van groene energie. Doesburg is blijkbaar heel erg goed in energie besparen (Of is daar een groot bedrijf gaan sluiten? … dat kun je spijtig genoeg niet uit de cijfers aflezen.) Leer van elkaar. Handel. Doe niet over.
Er is een trendbreuk nodig! Nu! Om de schade in zijn totaal nog te kunnen beperken is helderheid nodig. Helderheid over waarmee we stoppen. En wanneer. Geen gepolder meer, geen zacht geknoei. Feiten creëren. Alleen dat gaat werken.
Nu zijn we met z’n allen nog steeds veel te veel bezig om aan het eind te repareren wat we aan de voorkant door smart handelen kunnen voorkomen. Voor smart handelen is lef nodig. Durf. En vooral ook de juiste attitude. Ontzuiling. Integraal beleid. Elke beslissing heeft de potentie om de koers te gaan veranderen!
Geen milieuvergunningen meer, die niet bijdragen aan de transitie. Geen mobiliteits”oplossingen” meer die niet bijdragen aan de transitie. Geen economisch (gemeente)beleid meer, dat niet bijdraagt aan de transitie. Je kunt de lijst zelf wel aanvullen!
Nijmegen is de Groene hoofdstad van Europa.
Zou de Achterhoek aan de GreenLeaf competitie mee willen doen? (De hoofdstad titel is alleen voor plaatsen groter dan 100.000 inwoners. Om hierin te slagen moet je maximaal scoren, op 12 thema’s, zodat je de duurzaamheidsladder aan kunt voeren.) En voordat er heel wat vragen op financieel vlak komen: Nijmegen werd er in de competitie vooral ook voor geroemd, dat zij bijzondere resultaten boekten met een vrij klein budget, heel erg vanuit de samenwerking! Nijmegen had bijna 15 jaar nodig om de titel te halen, dat is dus duidelijk meer dan 1 collegeperiode. Denken in 4jaars-termijnen geeft weinig vendutie, blijkt ook hieruit.
Beuningen als buur laat weten, dat het nu belangrijk is om samen goed snelheid maken. Dat we de tijd voorbij zijn, dat iedereen opnieuw het wiel uit kan vinden: we moeten krachten bundelen. In Beuningen is men de samenwerking begonnen met appeltaartgesprekken, aan de keukentafel, beginnend bij de persoonlijke energierekening. Geen hogere wiskundige. Geen zwaar wetenschappelijk gesprek.
Wat kunnen we direct doen?
Volgens Ingrid Thijssen, CEO van Alliander zijn de concrete actie nu het isoleren van alle huizen (in Nederland 7,5 miljoen, dus), auto’s moeten emissieloos worden. We moeten in zijn geheel van energiesoort switchen. Voordat we dit technisch aan kunnen pakken mist er nog een stap in de maatschappelijke transitie: 75% van de Nederlanders is het nog steeds niet mee eens dat deze acties van belang zijn.
Technisch ligt er een behoorlijke opgave in het leggen van de infrastructuur voor duurzaam opwekken, duizenden laadpalen, aansluiten van warmtepompen en de hiervoor nodige kabels en transformatorhuisjes. Voor het gasnet dat er nu ligt is de vraag of die voor andere soorten gas gebruikt zou kunnen worden of dat er een heel andere functie aan toegekend kan worden. Niet slopen en waarde vernietigen voordat je daar heel zeker van bent.
Vanuit de invalshoek van een netwerkbeheerder lijkt de meest logische een programmatische aanpak te zijn: wijk voor wijk, systematisch, op basis van afgestemde agenda’s van gemeentes, netwerkbeheerders, woningcoöperaties. Gecombineerd met verwachtingenmanagement.
En dat alles in het licht van een schrijnend tekort aan technici.
Dus, scholieren, kies de juiste vakken! Een passende opleiding. Techniek is alleen ingewikkeld, als je denkt dat dat zo is.
En nogmaals: als je dan samenwerkt op basis van appeltaartgesprekken, dan is de definitie van vernieuwing van de democratie dat je dat als ambtelijk apparaat niet dunnetjes overdoet!
Het was onmogelijk totdat er iemand langs kwam die dat niet wist
En dan weer eens de ontnuchterende kijk van Jan Rotmans op het geheel.
Kort samengevat: de transitie is niet MAAKBAAR, dat kun je vergeten. Het kantelpunt brengt chaos, conflict, verzet en opstand. Stel je daar alvast op in. Een transitie, en dus ook de energietransitie, werkt niet vanuit breed draagvlak, die geschiet vanuit voorlopers. Dus hou op met polderen. GA!
Wacht niet op de overheid. Dat tempo is te draag. Oude economische modellen en regels helpen niet bij nieuwe ontwikkelingen. Let wel: gemeentes zijn spelverdeler. Gemeentes: Pak hierin je rol!
En een uitspraak, die we in de Achterhoek al lang kennen en goed toepassen: Ga met wie wil gaan. Verknoei nu geen tijd en energie aan mensen, die (nog) afhaken. Immers, goed voorbeeld doet goed volgen. Toch?
Kijk je naar rapporten, waarom Nederland nu (nog) het sukkeltje van de klas is wordt ook naar de bijzondere rol van de subsidieverstrekking in Nederland gewezen: subsidies, die worden gegeven worden nét te vroeg stopgezet, net voordat het vliegwiel écht op gang komt. In deze fase van voorlopers en koplopers is het de rol van de subsidies, dat ze het gat tussen kostprijs en marktprijs dichten, totdat deze door voldoende volgers dicht bij elkaar komen.
Transitie is een hoppellijn, met veel ups en downs, niet voorspelbaar, wel met een duidelijke richting.
Technologisch kan nu in principe al alles wat er voor een gedegen verandering nodig is. Mindset en markt zijn de factoren, die aandacht nodig hebben. Leiderschap is nodig. Die missen we nu in Nederland. De gemeente Hollands Veld heeft alle regels afgeschaft, krijgen regelmatig werkbezoek, en toch komt het goede voorbeeld niet verder (ook zetten zij daar reeds de workshops als verdienmodel in J). Er zijn doorvertalers nodig, het geleerde naar de eigen context zetten. WIE? Nu?
Even voor de beeldvorming de tijdslijn, waar we nu in zitten. Wat is jouw conclusie?
En zo kort voor het eind van het verhaal wordt het eens tijd om op de titel terug te komen!
Groningen schudt iedereen wakker
“Groningen”, de door zucht naar fossiele brandstoffen en door hebzucht veroorzaakte bevingen overtuigen gelukkig steeds meer mensen, dat dat (niet meer) de weg is. In Winterswijk kon de uitvoering van plannen voor vrakking, die ook daar lagen, gelukkig worden afgewend. De eerste bevingen in Groningen waren genoeg. Rapporten over vergiftigd grondwater in regio’s waar vrakking werd toegepast spraken ook tot verbeelding.
De aardbevingen laten niet alleen zien, hoe de mens instaat is de natuur geweld aan te doen. Maar misschien zit er onderhand wel een nog groter euvel op maatschappelijk sociaal vlak. Mensen laat men in de kou staan, met het probleem van onveilige situaties, stress en schade zitten, om anderen een war thuis te bezorgen: gas en voor een enkelen enorme winst. Hierop zijn onlangs heel wat (maar misschien nog steeds niet voldoende?) reacties op gekomen.
De Achterhoek verduurzaamt (gestaag)
In de Achterhoek heeft ondertussen ongeveer iedere gemeente een of meerdere actieve energiecoöperaties. De meeste plaatselijke coöperaties zijn ontstaan vanwege de postcoderoos-regeling (Of zo als het formeel heet de Regeling verlaagd belastingtarief), die juist in de combinatie met de subsidie van Provincie Gelderland tot een haalbaar business case voor gezamenlijke groene energie-projecten leidt. Bewoners van de regio investeren samen met bedrijven in installaties om groene stroom op te wekken. In deze projecten zie je duidelijk dat voorlopers hun rol pakken, anderen nog een beetje afwachtend kijken. Sommige gemeentes ondersteunen extra door in de oprichting van de coöperaties te faciliteren of door duurzaamheidsleningen te verstrekken aan inwoners, die wél graag in actie willen komen, maar daar dan eigenlijk net de middelen voor missen. Juist in de laatste groep zit nog veel onbenutte ruimte.
Deze regionale energiecoöperaties leveren een deel van de groene stroom, die de AGEM aan particulieren en bedrijven verkoopt.
De AGEM als regionaal energieleverancier, opgericht door de gemeentes, pakt in ondersteuning en begeleiding aanvullend een bijzondere rol. December afgelopen jaar viel het besluit om met de regionale energiecoöperaties nog intensiever samen te gaan werken. Coöperaties kunnen nu lid worden van AGEM. Samen werken aan oplossingen, dat biedt extra kansen. Om het geheel nóg een stap verder te brengen ligt er inmiddels een voorstel bij het ministerie van EZK / RVO om onder anderen voor de Achterhoek, de spelregels voor een “coöperatief-circulaire gebiedsontwikkeling” uit te werken.
VerduurSaam, als faciliterende organisatie, is met gemeenteondersteuning opgericht. Maar lijkt een voorbeeld te zijn (te worden), waar ondersteuning te vroeg stil viel. Het heeft eigenlijk net niet voldoende body gekregen, om goed intensief aan de weg van de energietransitie te kunnen timmeren. Veel mensen kennen het niet eens, niet iedereen verwijst door naar het loket. Misschien toch wel tijd voor een extra boost?
Eind januari maakte gemeente Oost Gelre bekend, dat de wijk Oldenhuis in Groenlo energieneutraal gebouwd gaat worden. Rouwmaat (Rokamix) legde in het najaar samen met zijn partner de eerste cementvrije betonnen rotonde, weliswaar in Overijssel, neemt niet weg dat dit een geweldig primeur was! Immers, beton op cementbasis is een van de grootste veroorzakers van CO2, om maar even voor een moment uit de fossiele hoek te stappen.
Er is beweging. Er is innovatie. Er is (nog) geen integraal een inclusief aanpak. De eerste stappen zijn gezet. De verbindingen liggen er. En nu op de oud-Achterhoekse manier – niet lullen maar poetsen – AAN DE SLAG!
Plannen maken, beleidsvragen herkauwen vreet tijd, energie en resources. Zonde. Want: Innovatie gaat ieder plan in vrij rap tempo toch om zeep helpen. Hou hier rekening mee. Opgeschreven is al genoeg. Het gaat nu om het DOEN.
Papier helpt muurtjes in stand te houden, muurtjes, die de voortgang belemmeren.
Hamer?!?