Kaders bestuurlijke vernieuwing
Leestip vooraf: Waarom is bestuurlijke vernieuwing noodzakelijk?
Een algemene opmerking vooraf: Iedere keer als er een goed bekend begrip met een attribuut wordt voorzien, lijkt een nieuw model, een nieuw concept te ontstaan (b.v. economie – circulaire economie). Wat in de basis niet waar is (er worden nog steeds dezelfde economische principes gehanteerd). Een attribuut dient enkel ter verfijning en kadering van het begrip op zich. Dit als houvast voor de oplettende lezer. Dus.
Saai, maar nodig: Laten we met een aantal definities en duidingen starten, die direct de context voor de probleemschets en oplossingsrichtingen creëren.
Verantwoord publiek bestuur
Beginnen we aan het eind: bestuur. Bestuurlijk bezig ben je, als je richting geeft aan iets, een organisatie, een proces, een natie, via een (formeel) opgedragen taak.
Publiek bestuur richt zich dan dus op het publieke domein en de functie, die het voor de maatschappij vervult… dient te vervullen. Dient te vervullen: hierin zit reeds de implicatie, dat het huidig publiek bestuur maar ten dele in staat is, zijn maatschappelijke rol naar behoren in te vullen. Oplopende maatschappelijke spanningen zijn hier een indicatie voor. Vandaar de behoefte om er nog een attribuut aan toe te voegen: verantwoord publiek bestuur: verantwoord naar de maatschappij toe, wordt er bedoeld. Regelmatig wordt die verantwoording anders gevoeld, door de bestuurders, namelijk richting lobbyisten en dergelijke.
Verantwoord besturen naar de maatschappij toe is iets anders dan verantwoording afleggen binnen de nu bestaande kaders en het bestaande stelsel (m.a.w. rapporten sturen naar de Tweede Kamer of onderzoekscommissies instellen waar het weer eens mis is gegaan). Remmende kaders zijn onder anderen een verouderd bestuurlijk stelsel, wetten en procedures en de foutieve geloof in controle en controle op controle. Als accounting principes zo goed zouden werken zou de crisis van 2008 niet hebben mogen bestaan, om maar iets te noemen.
Immoreel versus Amoreel
Wat rechtens is hoeft niet goed te zijn. Een groeiend spanningsveld. Oude wetten – ontstaan met intussen (zwaar) verouderde kennis – geven niet meer het juiste kader voor hedendaagse ontwikkelingen. Wat goed is voor mens en planeet wordt regelmatig door regeltjes belemmerd. Slimmer zou zijn, deze regels dan per omgaande af te schaffen.
Burgers, ondernemingen, ambtenaren worden door heel wat goeroes hierop gecoacht… totdat ze in de dagelijkse praktijk weer door regeltjes tot oud handelen worden gedwongen. Frustratie en beklemming achterlatend.
Regelmatig gaat strafvrij uit wat niet te tolereren is, zo als kinderarbeid in de internationale textielindustrie. Zware milieuvergrijpen. Vergrijpen tegen de menselijkheid, zoals banken die massaal toe weten uit te buiten.
Kortshalve verwijs ik naar het artikel van Stevo Akkerman in Trouw: Immoreel versus amoreel
Betekenisvol ondernemerschap
Ondernemerschap wordt in Nederland geprezen. Het heeft het land (mee) groot gemaakt. Onder betekenisvol ondernemerschap verstaan we hier (er zijn ook andere interpretaties mogelijk): voor de mens waardevolle producten en/of diensten met respect voor deze planeet doen ontstaan en delen.
Voor de mens, de mensheid, refereert dan niet aan aangeleerd consumptiedrang en junkproductie. Het refereert wél aan verantwoord gebruik maken van de resources van deze planeet, voor zaken, die er toe doen. Waarbij deze planeet niet als consumeerbare bron aan zich beschouwt mag worden. Deze planeet is de context waarbinnen we leven en existeren, ons kunnen ontplooien en ontwikkelen. In staande economische principes mogen resources opraken. Dat geldt – mag je stellen – niet voor de planeet waar we op leven. De planet kan prima zonder de mensheid. Andersom is dat heel wat lastiger.
Vraagstelling: Wat kan er wél?
Willen we – als mensheid – verder kunnen floreren, zullen we onze plek op deze aardbol moeten verdienen.
Respect voor het leven – plant, dier, mens – en de context die daarvoor nodig is, is een basisvereiste. We zijn onze leefomgeving sterk aan het beïnvloeden. En moeten reeds leringen trekken: we zijn er als mensheid niet werkelijk goed in. Dat vraagt om een maatschappelijke oplossing.
En daarin ligt er dus een politieke en bestuurlijke opdracht. Met als minimale vereiste: ruimte laten ontstaan voor diegene, die wel een pad op willen, dat de aarde, onze leefomgeving en daarmee de mensheid dient.
Hoe vertalen we het respect voor de planeet, de context waarin we leven, naar ons bestaan, ingebed in maatschappelijke interactie, betekenisvol ondernemerschap, gefaciliteerd door een verantwoord publiek bestuur? Vooral op het laatste richt zich het eBook dat vanuit deze artikelen zal ontstaan.
Oplossingsrichtingen
Een dynamische maatschappij heeft permanente, slimme bijstelling van alle kaders nodig. Dynamische innovatie is cruciaal. Anders geformuleerd, niet zorgen voor noodzakelijke innovatie is niet verantwoord, zeker niet voor een publiek bestuur. En nee, dat is niet een vraag van besteedbare middelen, tijd of andere factoren, die uit sec economische blik als beperkend worden genoemd. Hier komen we later op terug.
Bij het afschaffen van oude regels, creëren van nieuwe kaders hoort wél wat LEF bij:
Loslaten,
Enthousiasmeren,
Focus op innovatie.
LEAN, SixSigma, Kaizen… binnen productielijnen weten we goed toe te passen, wat verspilling tegengaat en waardevolle outcome verbetert. Nu nog als handelingsprincipes (niet als procedures) opnemen in bestuurlijke kaders: alleen vergaderen als er iets nieuws moet ontstaan, beleidsnota’s en visies niet eindeloos herschrijven zodat ze bij op eens optredende trends blijven passen. Heb LEF, heb visie, durf die uit te dragen én om te zetten. “Behoud van wat we hebben” is geen visie!
Waardeer creatie. Devalueer behoud van zaken, die niet verdienen behouden te worden, die over datum zijn, de maatschappelijke ontwikkeling niet meer dienen.
Wissel je (wettelijk) kader net zo vaak als je mobiele telefoon – in het algemeen een verbetering, soms ff een bug, maar die valt eigenlijk altijd wel op te lossen. Ga naar zo simpel mogelijk, intuïtief werken. De 10 morele basisgeboden, die de meesten wel in het achterhoofd hebben als leidraad. En voor de meer wereldse aanpak: God vervangen door “natuur” of “aarde”.